در فاصله تنها ۳۰ دقیقه با مزارشریف، یکی از بزرگترین شهرهای افغانستان، با تعدادی از جنگجویان طالبان دیدار می‌کنیم.

غنیمت‌هایشان را به ما نمایش می‌دهند، از جمله یک ماشین هاموی، دو وانت پیکاپ و تعدادی مسلسل سنگین. عین‌الدین، دانش‌آموز سابق یکی از مدرسه‌های مذهبی که حالا فرمانده نظامی محلی شده است، در میان تعدادی جنگجوی کاملا مسلح ایستاده است.

در پی خروج تقریبا تمامی نیروهای خارجی، نفرات طالبان توانسته‌اند روزانه پیشروی کنند و مناطق بیشتری را به اشغال خود دربیاورند. مردم وحشتزده نیز در میان مهلکه گرفتار شده‌اند.

بیشتر بخوانید:

ده‌ها هزار نفر از مردم عادی افغانستان مجبور شده‌اند که از خانه‌های خود فرار کنند – در هفته‌ها اخیر صدها نفر نیز کشته و مجروح شده‌اند.

از عین‌الدین می‌پرسم که چگونه می‌تواند خشونت‌هایی را توجیه کند که چنین زجری به مردم وارد می‌کنند؟ مگر او مدعی نیست که به نمایندگی از آن‌ها می‌جنگد؟

با خونسردی پاسخ می‌دهد “جنگ است دیگر، مردم کشته می‌شوند” و اضافه می‌کند که این گروه دارد تمام تلاش خود را می‌کند تا “آسیبی به غیرنظامیان نرسد”.

به او می‌گویم که طالبان آغازگر این جنگ بوده است.

در جوابم می‌گوید “نه. ما دولتی داشتیم که سرنگون شد. آمریکایی‌ها جنگ را شروع کردند.”

به نظر عین‌الدین و باقی افراد طالبان اوضاع به نفعشان است، و فاصله زیادی با تسلط مجدد بر کشور ندارند.

او راجع به “دولت دست‌نشانده” کابل می‌گوید “آن‌ها حاضر به کنار گذاشتن فرهنگ غربی نیستند… برای همین چاره‌ای جز کشتنشان نداریم.”

چیزی از پایان صحبت‌هایمان نگذشته است که صدای بالگردها در هوا می‌پیچد. نفرات طالبان و هاموی خیلی سریع پخش می‌شوند. مشخص است که آن‌ها از نیروی هوایی افغانستان وحشت دارند و هنوز راه درازی تا پایان نبرد باقی است.

ما به بلخ آمده‌ایم، شهری باستانی که گفته می‌شود زادگاه یکی از سرشناسترین شاعران مسلمان است – مولانا.

در ابتدای سال نیز از این شهر گذر کرده بودیم، هنگامی که هنوز در دست دولت بود، اما طالبان بر روستاهای اطراف تسلط داشت. حالا به یکی از حدودا ۲۰۰ شهری مهمی تبدیل شده است که در جریان عملیات بی‌سابقه اخیر به دست طالبان افتاده‌اند.

به گفته یکی از مقامات ارشد طالبان تمرکز بر شمال عمدی بوده است – نه تنها به این دلیل که این منطقه به طور سنتی در برابر طالبان مقاومت کرده است، بلکه به این خاطر که از لحاظ جمعیتی نیز تکثر بیشتر دارد.

با وجود این که هسته اصلی رهبری طالبان را پشتون‌ها تشکیل می‌دهند، این مقام می‌گوید که طالبان می‌خواهد نشان دهد که در بین دیگر اقوام نیز نفوذ دارند.

حاجی حکمت، یکی از رهبران محلی طالبان و میزبان ما در بلخ، خیلی دوست داشت که ما ببینیم که زندگی روزانه همچنان ادامه دارد.

خیابان‌ها پر از دختربچه‌های مدرسه‌ای است (هر چند که برخی گزارش‌ها حاکی از این است که در مناطق دیگر مانع از رفتن دختربچه‌ها به مدرسه شده‌اند). بازار شلوغ است، و زن و مرد در حال خرید هستند.

منابع محلی به ما گفته بودند که زنان تنها به همراه یک مرد می‌توانند به بازار بروند، ولی وقتی به آنجا می‌رویم به نظر نمی‌رسد که چنین وضعیتی حاکم باشد. در نقاط دیگر اما فرماندهان طالبان بسیار سختگیرانه‌تر عمل کرده‌اند.

البته همه زنانی که می‌بینیم برقع پوشیده‌اند.

حاجی حکمت تاکید دارد که هیچ “اجباری” در کار نیست و طالبان تنها زنان را “نصیحت” می‌کند که این شکلی لباس بپوشند.

اما شنیده‌ام که به رانندگان تاکسی دستور داده شده است که تنها زنانی را به مرکز شهر ببرند که برقع به تن دارند.

یک روز بعد از رفتن ما خبرهایی به گوش می‌رسد که زن جوانی را به خاطر نوع لباسش به قتل رسانده‌اند. حاجی حکمت اما اتهام دست داشتن افراد طالبان را رد می‌کند.

خیلی‌ها در بازار از طالبان حمایت می‌کنند و بابت افزایش امنیت از آن‌ها تشکر می‌کنند. اما ما هر جا می‌رویم افراد طالبان نیز ما را همراهی می‌کنند، برای همین نمی‌شود به این راحتی‌ها از حرف دل مردم آگاه شد.

عقاید افراطی این گروه بعضا مورد پسند افغانستانی‌های محافظه‌کارتر است، اما طالبان حالا دارد برای تسلط بر چند شهر بزرگ تلاش می‌کند.

همین یک هفته پیش بود که زنان و مردان در اطراف مسجد کبود مزارشریف در فضایی بسیار آرامتر قدم می‌زدند.

این شهر هنوز در دست دولت است و تقریبا همه کسانی که با من صحبت کردند نگران پیامدهای قدرت‌گیری مجدد طالبان بودند، مخصوصا برای “آزادی‌هایی” که نسل‌های جوانتر در این سال‌ها تجربه کرده‌اند.

طالبان اما در بلخ مشغول راه‌اندازی دولت خودش است. آن‌ها تمامی اداره‌های دولتی را آشغال کرده‌اند، جز مقر پلیس که حالا متروکه افتاده است.

آنجا قبلا مقر یکی از مخالفان سرسخت آن‌ها، یعنی فرمانده پلیس محلی، بود و بخش‌هایی از آن در جریان حمله انتحاری نیروهای طالبان ویران شد.

وقتی داریم راجع به این عملیات صحبت می‌کنیم، گل از گل عبدالله منصور، فرماندار محلی طالبان، می‌شکفد و افرادش نیز می‌خندند. جنگ در این ناحیه، مثل خیلی از نواحی دیگر افغانستان، به شدت شخصی و در عین حال عقیدتی است.

برخی چیزها با مسلط شدن طالبان بر شهر تغییر نکرده است؛ رفتگران نارنجی‌پوش، و همچنین برخی کارمندان دولتی، هنوز سر کار می‌آیند. حالا اما شهردار منصوب طالبان که پشت میز چوبی بزرگی نشسته است بر آن‌ها نظارت می‌کند. پرچم سفیدرنگ “امارت اسلامی افغانستان” در گوشه این میز به چشم می‌خورد.

او قبلا مسئول تامین مهمات بود، اما حالا به امور مالیاتی رسیدگی می‌کند – و با افتخار به من می‌گوید که پولی که طالبان از صاحبان مشاغل می‌گیرد کمتر از (مالیات) دولت است.

ولی گذار از زندگی نظامی به کشوری (ملکی) هنوز کامل نشده است. مقامات ارشد یکی از جنگجویان طالبان را که هنوز تفنگ در دست دارد و می‌خواهد در جریان مصاحبه پشت سر شهردار ژست بگیرد بیرون می‌کنند.

اما در جاهای دیگر، تفسیر افراطی این گروه از متون اسلامی بیشتر به چشم می‌آید. رادیوی محلی قبلا ترکیبی از موسیقی اسلامی و ترانه‌های عامی پخش می‌کرد.

حالا اما فقط مناجات مذهبی شنیده می‌شود. حاجی حکمت می‌گوید که آن‌ها پخش عمومی موسیقی‌های “مبتذل” را ممنوع کرده‌اند، اما تاکید دارد که افراد همچنان می‌توانند هر چه دوست دارند گوش کنند.

با این حال شنیده‌ام که یکی از مردهای محل را به خاطر گوش دادن به موسیقی در بازار دستگیر کرده بودند، و طالبان برای مجازات او را مجبور کرده بود تا با پای برهنه در آفتاب داغ راه برود تا این که از هوش رفته بود.

حاجی حکمت اما اصرار دارد که چنین اتفاقی نیفتاده است. هنگام ترک ساختمان رادیو به تعدادی از جوانان شاغل در آنجا اشاره می‌کند و یادآوری می‌کند که ریش ندارند.

با خنده می‌گوید “ببینید! ما کسی را مجبور نمی‌کنیم.”

واضح است که این گروه می‌خواهد تصویر نرمتری از خود به جهانیان نشان دهد. اما گزارش‌ها از دیگر نقاط کشور حاکی از رفتار بسیار سختگیرانه‌تر طالبان است. تفاوت‌ها شاید ناشی از منش فرماندهان محلی باشد.

پخش خبرهایی مبنی بر کشتارهای فراقانونی به منظور انتقام و دیگر موارد نقض حقوق بشر در مناطق تحت تسلط طالبان باعث شده است که مقامات غربی به طالبان هشدار دهند که تلاش‌هایش برای تصرف افغانستان با اتکا به زور ممکن است این کشور را به انزوا بکشاند.

دوره پیشین حکمرانی طالبان بر افغانستان برای خیلی‌ها یادآور مجازات‌های وحشیانه‌ای است که با استناد به تفسیرشان از احکام اسلام اجرا می‌شد.

در ماه گذشته، این گروه دو مرد را که به بچه‌دزدی متهم شده بودند از پلی در ایالت هلمند حلق‌آویز کرد و برای توجیه این اقدام مدعی شد که آن‌ها محکوم شده بودند.

در بلخ، روزی که ما برای بازدید از یکی از جلسات دادگاه طالبان رفته بودیم، همه پرونده‌ها به اختلافات ارضی مربوط می‌شد. با این که خیلی‌ها از شکل و شمایل عدالت این گروه می‌ترسند، حداقل برای دیگران به معنی حل و فصل سریعتر مسائل در مقایسه با نظام قضایی شدیدا فاسد دولتی است.

یکی از طرفین دعوا با اشاره به تلاش‌های گذشته‌اش برای گرفتن نتیجه می‌گوید “نمی‌دانید چقدر رشوه داده‌ام.”

حاجی بدرالدین، قاضی طالبان، می‌گوید در دوره چهار ماهه فعالیتش حتی یک بار هم حکم به تنبیه بدنی نداده است، و تاکید می‌کند که این گروه زنجیره‌ای از دادگاه‌های استیناف دارد که احکام سنگین را بازبینی می‌کنند.

با این حال او حتی از سختترین مجازات‌ها نیز دفاع می‌کند و می‌گوید “در دین ما واضح است. مجازات کسانی که رابطه جنسی نامشروع دارند، چه زن و چه مرد، ۱۰۰ ضربه شلاق است. اما افراد متاهل باید سنگسار شوند… اگر کسی دزدی کند و جرمش ثابت شود، باید دستش را قطع کرد.”

او انتقاد از این مجازات‌ها را برنمی‌تابد و می‌گوید “بچه‌های مردم را دارند می‌دزدند. این بهتر است یا این که دست یک نفر را قطع کنیم تا ثبات به جامعه برگردد؟”

با وجود پیشروی سریع طالبان، دولت افغانستان همچنان بر بزرگترین شهرهای این کشور مسلط است. تقابل دو طرف در چند ماه آینده به معنی ادامه درگیری‌ها و افزایش خشونت‌ها خواهد بود.

از حاجی حکمت می‌پرسم چقدر مطمئن است که طالبان می‌تواند به پیروزی نظامی برسد؟ پاسخ می‌دهد “زیاد. اگر مذاکرات صلح به نتیجه نرسد، به خواست خدا پیروز خواهیم شد.”

اما مذاکرات صلح به بن‌بست کشیده شده است، و به نظر می‌رسد که درخواست‌های مکرر طالبان مبنی بر ایجاد یک “حکومت اسلامی” چیزی جز اصرار به تسلیم مخالفانش نیست.

حاجی حکمت می‌گوید “ما هم بر خارجی‌ها غلبه کرده‌ایم و هم حالا بر دشمنان داخلی.”

آمریکا، روسیه، چین و شماری دیگر از قدرت‌های بزرگ هشدار داده‌ا‌ند که اگر حکومتی با استفاده از نیروی نظامی در افغانستان به قدرت برسد، آن را به رسمیت نخواهند شناخت.

در روزهای گذشته طالبان با تصرف دو شهر بزرگ هرات و قندهار بزرگترین پیروزی نظامی را بدست آوردند.

بعد از این پیشروی‌ها قدرت‌های جهان خواستار تسریع روند صلح افغانستان شده‌اند.

اتحادیه اروپا هم به گروه طالبان هشدار داده در صورتی که بخواهد افغانستان را به زور تصرف کرده و “امارت اسلامی” خود را تشکیل دهد، منزوی خواهد شد.

زلمی خلیل زاد، نماینده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان گفته که آمریکا خواستار توقف فوری حملات علیه شهرها است.

او همچنین به حل مشکل افغانستان از طریق سیاسی تاکید کرده و هشدار داده دولتی که به زور بر مردم تحمیل شود، یک دولت “منفور” خواهد بود.

روز گذشته عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان بعد از تصرف چند شهر بزرگ به دست طالبان، خواستار برگزاری نشست اضطراری شواری امنیت سازمان ملل درباره افغانستان شد.

وضعیت در شهرهای تصرف شد

شهر هرات بعد از تصرف توسط طالبان تاکنون آرام گزارش شده است. شب گذشته در بعضی نقاط شهر صدای تیراندازی شنیده شده ولی اکنون شهر آرام است. گفته می‌شود که طالبان در خیابانهای شهر تردد دارند و شماری از ساکنان محل نیز از خانه‌ها بیرون آمده‌اند.

به گفته مردم محل، مناطقی که در روزهای گذشته خط مقدم درگیری بود امروز آرام گزارش شده است. طالبان بیشتر مناطق نظامی را در شهر در کنترل دارند. گزارشهای نیز وجود دارد که نیروهای امنیتی و بسیج مردمی در ولسوالی گذره در حدود ۱۰ کیلومتری شهر با طالبان درگیر هستند.

رسول موسوی، دستیار وزیر امور خارجه ایران نیز در توییتر خود نوشته “اداره هرات در اختیار نیروهای امارت اسلامی در آمده است. سرکنسول ، دیپلماتها و کارکنان سرکنسولگری ج ا ا داخل ساختمان هستند. مرتب با آنها در تماس هستم. نیروهای اداره کننده شهر متعهد به امنیت کامل سرکنسولگری ، دیپلماتها و کارکنان آن شده‌اند.”

پروازها از فرودگاه هرات نیز امروز لغو شده است.

از قندهار در جنوب افغانستان نیز گزارش می‌رسد که به غیر از فرودگاه این شهر سایر مناطق در کنترل طالبان است. نوار صوتی از حاجی یوسف وفا، والی طالبان در قندهار همرسانی شده که از افراد طالبان خواسته تا نظم و امنیت را به شهر برگردانند.

از دو ولایت ارزگان و زابل در جنوب افغانستان نیز گزارش‌های از سقوط این دو شهر مخابره شده است. طالبان مدعی شده که کنترل شهر قلات، مرکز ولایت زابل را هم در اختیار گرفته است.

نوار صوتی نیز از محمدعمر شیرزاد، والی ارزگان نشر شده که او مدعی است، بزرگان و عالمان دین در ارزگان از او خواسته که در داخل شهر ترینکوت، مرکز ولایت ارزگان با طالبان برای جلوگیری از تلفات غیر نظامی و ویران شدن شهر نجنگد.

او گفته که اکنون منتظر نتیجه این پیشنهاد از طرف طالبان است. طالبان مدعی شده که او به این گروه پیوسته است.